دکتر علی اصغر وطن دوست - جراح و متخصص ارتوپدی

آرتروسکوپی

آرتروسکوپی بر خلاف اینکه اسم «عمل جراحی» را با خود یدک می‌کشد با سایر جراحی‌هایی که تاکنون دیده‌اید تفاوت دارد. این عمل جراحی برخلاف سایر جراحی‌های دیگر یک عمل بسته است به این معنی که پزشک بخش بزرگی از بدن شما را با چاقو باز نمی‌کند. مورد مهم دیگر اینکه آرتروسکوپی یک عمل سرپایی است. پس خیلی زود می‌توانید به زندگی‌تان برگردید. با این حال بهتر است قبل از هر اقدامی، کمی بیشتر با آن و مراقبت‌های بعد از آن آشنا شوید تا مشکلات احتمالی را از سر راه کنار بزنید.

آرتروسکوپی چیست؟

واژه آرتروسکوپی به تنهایی می‌تواند گویای ماهیت این نوع درمان باشد. لغت آرتروسکوپی (Arthroscopy) از کنار هم قرار گرفتن دو واژه Arthro به معنای «مفصل» و scopy به معنای «دیدن» ساخته شده و در کل به معنای «دیدن مفاصل» است. این روش مورد استفاده پزشکان ارتوپد قرار می‌گیرد و از آن هم برای تشخیص بیماری‌های مفصلی و هم برای درمان آن‌ها استفاده می‌کنند.

آرتروسکوپ چه وسیله‌ای است؟

آرتروسکوپ یک میله باریک و کوتاه توخالی است که درون آن یک دوربین کوچک اما دقیق تعبیه شده است. برای اینکه دید دوربین از این هم بیشتر و بهتر بشود، درون این لوله توخالی تعداد زیادی عدسی وجود دارد. به علاوه یک منبع نور نیز همراه با این لوله وجود دارد تا دوربین بتواند آنچه را که در داخل بدن وجود دارد ببیند. این لوله آرتروسکوپ نام دارد که در جراحی آرتروسکوپی مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند.

یک طرف آرتروسکوپ از طریق سیمی به یک دستگاه مانیتور وصل می‌شود تا آنچه را که دوربین درون آرتروسکوپ می‌گیرد بر روی مانیتور نمایش دهد. آرتروسکوپ به درون بدن بیمار وارد می‌شود و به وسیله دوربینی که دارد تصویر مفاصل و بافت‌ها را بر روی مانیتور منعکس می‌کند تا پزشک بتواند به آنچه درون بدن بیمار می‌گذرد پی ببرد.

دلایل انجام عمل آرتروسکوپی

همان طور که گفته شد، عمل آرتروسکوپی هم می‌تواند جنبه تشخیصی داشته باشد و هم درمانی. از جمله دلایلی که پزشک ارتوپد انجام عمل آرتروسکوپی را لازم می‌داند ممکن است یکی از عوامل زیر باشد:

• تشخیص بیماری‌های مفصلی

چنانچه بیماری از روش‌های ساده‌تری مانند عکس‌برداری، ام آر آی و… تشخیص داده نشود، پزشک ارتوپد برای تشخیص مشکل از عمل آرتروسکوپی کمک می‌گیرد.

• آرتروز

آرتروز نیز یک بیماری مفصلی است که می‌تواند با آرتروسکوپی درمان شود. این روش برای درمان انواع آرتروز، آرتروز زانو، آرتروز مچ دست و … قابل استفاده است.

• درمان پارگی لیگامان‌ها

یکی از روش‌های مناسب و کم دردسر برای درمان پارگی لیگامان‌ها استفاده از عمل جراحی آرتروسکوپی است. در این روش که نوعی عمل بسته و سرپایی محسوب می‌شود، نیازی به بستری یا جراحی باز نیست.

• ترمیم یا خارج کردن غضروف‌های آسیب‌دیده

در عمل جراحی آرتروسکوپی، تنها دو میله باریک وارد بدن می‌شوند به همین دلیل پزشک ارتوپد به راحتی و با کمترین جراحت وارده می‌تواند غضروف‌هایی که به هر علتی دچار مشکل شده‌اند را از بدن بیمار خارج کرده یا آن‌ها را ترمیم کند. به خصوص مفاصل زانو که بیشتر از سایر اعضا دچار آسیب می‌شوند. حتی در برخی موارد ممکن است بخشی از غضروف زانو جدا شود. این مشکلات به خصوص برای کشکک زانو بیشتر رخ می‌دهد. التهاب و عفونت مفاصل یا پوشش داخلی آن‌ها نیز ممکن است اتفاق بیفتد که این مشکل نیز به وسیله آرتروسکوپی درمان خواهد شد. جالب است بدانید پزشکان حتی برای پیوند غضروف زانو نیز از این روش استفاده می‌کنند.

• خارج کردن بافت‌های آسیب‌دیده

همان طور که از این نوع عمل جراحی برای ترمیم یا خارج کردن مفاصل آسیب‌دیده استفاده می‌شود، امکان خارج کردن بافت‌های ملتهب نیز وجود دارد.

• ترمیم مینیسک و رباط صلیبی قدامی زانو

یکی از رایج‌ترین انواع آرتروسکوپی، آرتروسکوپی زانو است. به عبارت دیگر با اینکه از این نوع عمل جراحی برای اعضای دیگر نیز استفاده می‌شود، به دلیل آسیب‌های بیشتری که به زانو وارد می‌شود، درمان زانو با آرتروسکوپ بیشتر اتفاق می‌افتد. علاوه بر این در برخی موارد برای جراحی درفتگی کشکک زانو نیز می‌توان از این عمل استفاده کرد.

• مشکلات ناشی از ساییدگی

آرتروسکوپی علاوه بر مفاصل و بافت‌های آسیب‌دیده، می‌تواند برای استخوان‌های آسیب‌دیده و ساییده شده نیز مفید باشد و حتی برای جا انداختن برخی شکستگی‌های استخوانی در ناحیه زانو استفاده می‌شود. به علاوه برای مشکلات ستون فقرات و تغییر شکل برخی قسمت‌های آن نیز می‌توان از جراحی آرتروسکوپی کمک گرفت.

• تومور

همان طور که گفته شد، برداشتن بافت‌های آسیب‌دیده نیز توسط آرتروسکوپی انجام می‌شوند. تومورهای خوش‌خیم و تروماها در قسمت‌هایی مانند ستون فقرات و … می‌توانند به وسیله این روش جراحی برداشته شوند.

آرتروسکوپی تشخیصی چیست؟

همانطور که در بخش قبل ملاحظه کردید، برخی از آرتروسکوپی‌ها با هدف درمان یک عارضه (مثل‌ترمیم بافت یا غضروف آسیب‌دیده) انجام می‌شوند و برخی دیگر با هدف تشخیص مشکل بیمار توسط پزشک تجویز می‌شوند.

گاهی اوقات پیش می‌آید که بیمار درد یا مشکلی را در یکی از اندام‌های استخوانی خود حس می‌کند. در این صورت، پزشک برای تشخیص مشکل ابتدا به سراغ رادیوگرافی، ام آر آی و سی‌تی‌اسکن می‌رود. اما چنانچه در این تصاویر مشکلی دیده نشود و بیمار هم چنان از درد شکایت داشته باشد، آخرین راه برای تشخیص مشکل استفاده از جراحی آرتروسکوپی است.

این روش نیز به نحوی مانند آندوسکوپی است و در آن پزشک از یک لوله برای مشاهده درون بدن بیمار استفاده می‌کند. در واقع وقتی هدف از آرتروسکوپی تشخیص مشکل بیمار باشد و هیچ اقدام درمانی صورت نگیرد، آرتروسکوپی تشخیصی خواهد بود.

جراحی آرتروسکوپی برای چه اعضایی انجام می‌شود؟

از این روش نمی‌توان برای اعضای داخلی شکم که پیچیدگی‌های زیادی دارند استفاده کرد؛ بلکه بیشتر برای اعضای باریک مانند زانو، ستون فقرات، شانه، آرنج، ران، استخوان لگن، مچ دست و مچ پا مناسب است. در این قسمت‌های بدن، آرتروسکوپ یا همان لوله‌های باریک و کوتاه راحت‌تر می‌توانند به بخش آسیب‌دیده برسند و پزشک نیز تسلط کافی بر روی بافت‌ها و مفاصل خواهد داشت.

چه اتفاقی در طول عمل آرتروسکوپی روی می‌دهد؟

آرتروسکوپی یک عمل جراحی سرپایی است. با این حال در بیشتر اوقات پزشکان ترجیح می‌دهند از بیهوشی عمومی یا بی‌حسی در نخاع برای انجام این عمل جراحی استفاده کنند. بنابراین بیمار باید حداقل ۸ ساعت قبل از عمل چیزی نخورد و نیاشامد. در این روش، پزشک یک شکاف خیلی کوچک روی موضع مورد نظر ایجاد می‌کند. این شکاف تنها به اندازه‌ای است که لوله آرتروسکوپ -که یک لوله باریک و کوتاه است- از آن عبور کند. این لوله در سر خود یک دوربین دارد و پزشک می‌تواند درون بدن شما را از طریق آن بر روی مانیتوری که در اتاق وجود دارد ببیند.

برای اینکه دید پزشک ارتوپد از درون بدن بیمار بهتر شود، یک لوله دیگر که اندازه و ظاهری مشابه آرتروسکوپ دارد نیز وارد بدن می‌شود. این لوله مایعی را وارد بدن بیمار می‌کند که به دید بهتر پزشک کمک خواهد کرد.

چنانچه عمل آرتروسکوپی تشخیصی باشد، کار در همین جا تمام می‌شود و پزشک بر اساس آنچه روی مانیتور مشاهده کرده به مشکل پی می‌برد. اما اگر این عمل یک عمل درمانی باشد، لازم است که یک یا چند شکاف کوچک دیگر نیز ایجاد شده و از داخل آن‌ها وسایل جراحی مانند چاقو یا ابزار مورد نیاز برای تراشیدن مفصل و… وارد شوند.

در انتها نیز تنها با چند بخیه کوچک، شکاف‌ها بسته می‌شوند. کل عمل آرتروسکوپی نهایتاً یک ساعت طول می‌کشد و بعد از اتمام عمل بیمار می‌تواند بعد از یکی دو ساعت به خانه برگردد.

مزایای آرتروسکوپی

از آنجا که عمل آرتروسکوپی یک عمل سرپایی و بسته است، مسلماً نسبت به عمل باز مزیت‌های بسیاری خواهد داشت. از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تشخیص مشکلات مفصلی در زمان‌هایی که پزشک به وسیله سایر روش‌ها قادر به تشخیص نباشد.
• بخیه کمتر و آسیب کمتر به بافت‌های سالم
• دوره نقاهت کوتاه
• درد کمتر بیمار
• عدم نیاز به بستری شدن در بیمارستان و در نتیجه کمتر وقت‌گیر بودن این نوع عمل
• برگشت سریع بیمار به فعالیت‌های روزمره و زندگی عادی

عوارض آرتروسکوپی

خوشبختانه این جراحی عوارض چندانی ندارد. شاید تنها بتوان به دو مورد اشاره کرد:

• عفونت

عفونت بعد از عمل در هر نوع عمل جراحی و به طور کلی هر زخم عمیقی که بر روی بدن ایجاد شود محتمل است. البته با رعایت نکات بهداشتی، تعویض به موقع پانسمان و رعایت نکاتی که پزشک جراح خواهد گفت می‌توانید احتمال وقوع این عارضه را به صفر برسانید.

علائم عفونت می‌تواند تب، قرمزی جای زخم و تورم باشد. هم‌چنین افزایش درد و در موارد شدیدتر تهوع و مشاهده مایع سفید یا زرد در محل زخم و بدتر از آن استشمام بوی عفونت از محل زخم از نشانه‌های عفونت است. در این صورت باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.

• آسیب به عروق و اعصاب

البته احتمال بروز این عارضه حین عمل جراحی بسیار کم است و در واقع می‌توان گفت این اتفاق نادر است. مگر اینکه به دلیل خطای انسانی یا پیچیده بودن یا هر عامل دیگری، پزشک به اشتباه در هنگام عمل جراحی به عروق و اعصاب آسیب وارد کند. اما همان طور که گفته شد احتمال بروز چنین مشکلی بسیار ناچیز است؛ به خصوص اگر پزشک خبره و زبردستی انتخاب کنید.

روند بهبود پس از عمل آرتروسکوپی

در طی مدتی که از بعد از عمل شروع می‌شود و تا زمان بهبودی کامل شما ادامه می‌یابد، باید بدانید چه خواهد گذشت و چه باید انجام دهید.

• داروها

پزشک معمولاً برای بعد از عمل مقداری مسکن تجویز می‌کند تا درد ناشی از پارگی‌های کوچک یا اقدامات انجام شده بر روی بافت‌ها و مفاصل کاهش یابد. به علاوه بر اساس نوع عمل جراحی و اقدامات انجام شده احتمالاً داروهای دیگری نیز برای جلوگیری از لخته شدن خون یا بهبودی سریع‌تر تجویز خواهد کرد.

• بخیه

تنها کاری که شما باید انجام دهید مراقبت کافی از محل بخیه‌هاست تا عفونت نکنند. چنانچه نوع بخیه جذبی نباشد یا مقداری از آن باقی بماند، احتمالاً باید یکی دو هفته بعد از عمل جراحی برای کشیدن بخیه‌ها به پزشک مراجعه کنید.

• حرکت

اما به طور کلی این نوع عمل جراحی نسبت به عمل باز درد کمتری دارد و بیمار راحت‌تر می‌تواند مفاصل و استخوان‌هایش را بعد از عمل حرکت دهد. از همه مهمتر این که دوره نقاهت کوتاه‌تر است و بهبودی سریع‌تر حاصل می‌شود.

• بازگشت به محیط کار

به طور کلی روند بهبود پس از عمل آرتروسکوپی کوتاه است و شما می‌توانید چند روز بعد به محل کارتان برگردید و حداکثر تا دو ماه بعد فعالیت‌های عادی‌تان را از سر بگیرد.

مراقبت‌های بعد از جراحی آرتروسکوپی

علاوه بر داروها و ورزش‌هایی که پزشک برای بعد از جراحی آرتروسکوپی تجویز می‌کند، شما نیز می‌توانید با یک سری اقدامات خود مراقبتی و خانگی به تسکین درد کمک کرده و روند بهبودی را تسریع کنید.

• کمپرس یخ

از جمله اقداماتی که برای کاهش درد توصیه می‌شود استفاده از کمپرس یخ است. یخ را درون یک کیسه فریزر بریزید و محکم آن را ببندید. سپس کیسه را در یک پارچه تمیز بپیچید و تا یخ مستقیماً با پوست تماس نداشته باشد. این کار را می‌توانید چند بار در روز انجام دهید.

• تعویض پانسمان

پانسمان زخم را نیز به موقع تعویض کنید. اجازه ندهید پانسمان خونی یا مرطوب بر روی زخمتان بماند. پانسمان آن‌ها را تعویض کنید و به آن‌ها آب نزنید تا کاملاً بسته شوند. هنگام حمام رفتن می‌توانید با یک کیسه پلاستیکی و چسب، اطراف آن را بپوشانید تا خیس نشود.

• ورزش و فیزیوتراپی

در صورت تشخیص پزشک، تا بهبودی کامل باید از عصا، اسپلینت یا اسلینگ استفاده کنید تا فشار زیادی به مفاصل و بافت‌های تحت عمل جراحی قرار گرفته وارد نشود. بهتر است تا مدتی بعد از عمل از انجام یک سری کارها که ممکن است باعث فشار به موضع شوند اجتناب کنید. احتمالاً پزشکتان فیزیوتراپی را تجویز خواهد کرد. برخی ورزش‌ها می‌توانند به روند بهبودی کمک کنند که حتماً پزشک ارتوپد به شما توصیه خواهد کرد. در مقابل برخی ورزش‌ها می‌تواند مضر باشد. به همین دلیل از ورزش خودسرانه و بدون مشورت با پزشک بپرهیزید و از ایشان بخواهید تا ورزش‌های مناسب را به شما آموزش دهد.