سندرم تونل کارپال
سندرم تونل کارپال یکی از عارضه های دست و بازو است که موجب بروز علائمی چون کرختی و گزگز کردن می‌شود. سندرم تونل کارپال به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب مچ دست رخ می‌دهد. چند عامل در ابتلا به این سندرم مؤثر هستند که از آن جمله می‌توان به کالبدشناسی مچ دست، مشکلات سلامتی نهفته و زیربنایی خاص و الگوهای احتمالی استفاده از دست اشاره کرد. تونل کارپال محدود به استخوان‌ها و لیگامان‌ها (رباط‌ها) گذرگاه باریکی واقع در کف مچ دست است. این تونل از عصب اصلی دست و ۹ تاندون خم کننده‌ی انگشتان محافظت می‌کند. فشردگی عصب موجب بروز علائم سندرم تونل کارپال یعنی کرختی، گز گز کردن و در نهایت ضعف دست می‌شود.
خوشبختانه اکثر بیماران مبتلا به این عارضه معمولاً با دریافت درمان مناسب از حس ناخوشایند کرختی و گزگز کردن رهایی می‌یابند و می‌توانند مجدداً از مچ و دست‌شان به صورت طبیعی استفاده کنند.
علائم سندرم تونل کارپال
سندروم تونل کارپال معمولاً به تدریج با کرختی یا گزگز کردن انگشتان شست، نشانه و میانی به صورت آمد و رفتی و نه مداوم آغاز می شود و گاهی با احساس ناراحتی در مچ و دست نیز همراه است. علائم سندم تونل کارپال عبارت‌اند از:
- گز گز کردن یا کرختی
بیمار در دست یا انگشتان اش، به ویژه در انگشت شست، اشاره، میانی یا انگشت انگشتری اما نه در انگشت کوچک، احساس کرختی یا گزگز کردن دارد. این احساس غالباً زمان رانندگی و نگه داشتن فرمان یا گوشی تلفن یا روزنامه یا از همه متداول تر هنگام بیدار شدن از خواب بروز می یابد و گاهی از مچ دست تا بازو منتشر می شود.
بسیاری از بیماران دستان شان را به خیال رها شدن از این علائم تکان می دهند. به موازات پیشرفت عارضه، حس کرختی پایدار و مداوم می شود.
- ضعف
احتمالاً دست بیمار ضعیف می شود و اشیاء از دستش به زمین می افتند. علت این ناتوانی در نگه داشتن اشیاء احتمالاً به کرختی دست یا ضعف عضله های گیرنده یا فشار دهنده شستی مربوط می شود که توسط عصب میانی یا عصب مدیان کنترل می شوند.
سندرم تونل تارسال یک عارضه‌ی دردناک است که کف پا را درگیر می کند. علت سندرم تونل مچ پا ، فشار بر روی عصب تیبیال خلفی است که از درون تونل تارسال می گذرد. تونل تارسال در زیر قسمت استخوانی مچ پا قرار گرفته و سندرم تونل مچ پا باعث درد و سوزش در کف پا و تیر کشیدن و سوزن سوزن شدن تا قوس پا می‌شود. داروهای ضدالتهاب و تزریق آستروئید معمولاً برای درمان سندرم تارسال تونل تجویز می شوند. وسایل طبی مانند ارتز، بریس و اسپلینت نیز به همراه روش های درمانی فیزیوتراپی برای کاهش التهاب و برداشتن فشار از روی عصب مورد استفاده قرار می گیرند.
علل سندرم تونل کارپال
این عارضه در نتیجه فشردگی عصب مدیان رخ می دهد. عصب میانی از ساعد شروع می شود و درون گذرگاهی در مچ دست (تونل کارپال) امتداد می یابد. این عصب موجب حس دار شدن سمت کف دست شست و انگشتان دیگر به جز انگشت کوچک می‌شود، و همچنین سیگنال های عصبی را برای به حرکت درآوردن عضله های پیرامون پایه‌ی شست (عملکرد حرکتی) منتقل می‌کند.
در مجموع هر آنچه که باعث به هم فشردگی، تحریک یا فشار روی عصب مدیان در فضای تونل کارپال شود به سندرم تونل کارپال دامن خواهد زد. برای مثال، شکستن مچ دست کاهش احتمالی عرض تونل کارپال و تحریک عصب را به دنبال دارد، یعنی شرایطی را به دنبال دارد که می تواند پیامد تورم و التهاب ناشی از آرتریت روماتوئید نیز باشد. در بسیاری از موارد، علت عارضه صرفاً محدود به یک عامل نمی شود، بلکه ترکیبی از علت ها در بروز آن نقش دارد.
عامل های متعددی در بروز سندرم تونل کارپال مؤثر می باشد. اگرچه این عوامل خود به تنهایی علت بروز این عارضه نیستند، اما احتمال ابتلا را افزایش می دهند یا آسیب عصب مدیان را وخیم تر می سازند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
- عامل های کالبدشناختی
در رفتن یا شکستگی مچ دست در صورت تغییر دادن فضای درونی تونل کارپال، باعث فشار روی عصب مدیان می شود.افراد دارای تونل کارپال کوچک تر بیشتر مستعد ابتلا به سندرم تونل کارپال هستند.
- جنسیت
سندرم تونل کارپال در میان زنان شیوع بیشتری دارد. این رواج بیشتر را می توان این گونه توجیه کرد که تونل کارپال در زنان اندکی کوچک تر از مردان است. ضمناً تونل کارپال زنان مبتلا به این سندرم از زنان دیگر کوچک تر است.
- عارضه‌های آسیب زننده به اعصاب
بعضی بیماری های مزمن مانند دیابت احتمال آسیب دیدن اعصاب، از جمله عصب مدیان، را افزایش می دهند.
- عارضه‌های التهابی
بیماری های دامن زننده به التهاب، مانند آرتریت روماتوئید، بر تاندون های مچ دست تأثیر می گذارند و باعث فشار روی عصب مدیان می شود.
- به هم خوردن تعادل مایعات بدن
حبس مایع، رایج در دوران بارداری یا یائسگی، فشار درون تونل کارپال را بالا می برد و عصب میانی را تحریک می کند. سندرم تونل کارپال مربوط به بارداری معمولاً پس از زایمان به خودی خود برطرف می شود.
- دیگر عارضه‌های پزشکی
عارضه های خاصی چون یائسگی، چاقی، اختلال های تیروئید و از کار افتادگی کلیه نیز احتمال ابتلا به این سندرم را افزایش می دهند.
- علل موجود در محل کار
احتمال دارد که کار کردن با ابزار ارتعاشی یا مشغول بودن در خط مونتاژ که خم کردن مکرر یا طولانی مچ دست را ایجاب می کند، فشار مضرّی را به عصب مدیان وارد کند یا آسیب عصب موجود را وخیم تر کند.
تشخیص سندرم تونل مچ دست
احتمالاً پزشک یک یا چند مورد از آزمایش های زیر را برای تشخیص ابتلا به سندرم تونل کارپال انجام خواهد داد:
- تاریخچه علائم
پزشک علائم را بررسی خواهد کرد. ممکن است تعیین الگوی نشانه‌ها و علائم در پی بردن به علت بروز آنها راهگشا باشد. برای مثال از آنجایی که عصب مدیان انتقال دهنده حس به انگشت کوچک نیست، بروز علائم در این انگشت می‌تواند بیانگر وجود مشکلی به جز سندرم تونل کارپال باشد.
راهنمای تشخیصی دیگر زمان بندی علائم است. معمولاً علائم ناشی از سندرم تونل کارپال هنگام نگه داشتن گوشی تلفن یا روزنامه، گرفتن فرمان خودرو یا بیدار شدن در طول شب آشکار می شوند.
- معاینه بدنی
پزشک هنگام انجام معاینه بدنی حس انگشتان و قدرت عضله های دست را آزمایش خواهد کرد.
وارد آمدن فشار روی عصب مدیان مچ دست در نتیجه خم کردن مچ، ضربه دیدن عصب یا صرفاً فشار آمدن بر عصب به بروز علائم در بسیاری از افراد می‌انجامد.
- اشعه ایکس (پرتونگاری)
برخی از پزشکان انجام پرتونگاری مچ آسیب دیده را جهت حذف علل دیگر درد مچ دست، برای مثال آرتروز یا شکستگی، لازم می دانند.
- الکترومیوگرافی (عضله‌نگاری برقی)
در الکترومیوگرافی تخلیه های الکتریکی بسیار کوچک تولید شده در عضله ها اندازه گرفته می شود. پزشک حین انجام این آزمایش الکترود بسیار باریکی را درون عضله های معین قرار می‌دهد. این آزمایش فعالیت الکتریکی عضله ها را هنگام منقبض و شل بودن ارزیابی می کند و معین می گردد که آیا عضله آسیب دیده است یا خیر. از این گذشته الکترومیوگرافی برای از میدان حدس خارج کردن عارضه های دیگر نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
- بررسی هدایت عصبی
در گونه دیگری از الکترومیوگرافی دو الکترود بر پوست ضربه می‌زند. شوک کوچکی از عصب مدیان می‌گذرد تا مشخص گردد که آیا تکانه های الکتریکی در تونل کارپال آهسته می‌شوند یا خیر. این آزمایش برای تشخیص این سندرم و حذف عارضه‌های دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
راههای درمان سندرم تونل کارپال
این عارضه باید بی درنگ پس از مواجهه اولیه با علائم درمان شود.
ناراحتی برخی از افراد مبتلا به علائم خفیف سندرم تونل کارپال با ایجاد وقفه های بیشتر در زمان کار برای استراحت دادن به دست، اجتناب از انجام فعالیت های تشدید کننده علائم و کمپرس آب سرد برای کاهش تورم گاه و بیگاه تسکین می یابد.
اگر این روش ها ظرف چند هفته باعث تسکین بیمار نشدند، به گزینه های درمانی بیشتری مانند آتل بندی مچ، مصرف دارو و جراحی روی آورده می شود. آتل بندی و دیگر درمان های محافظه کارانه به احتمال زیاد سودمند خواهند بود اگر صرفاً از علائمی با شدت ملایم تا متوسط برای مدت ۱۰ ماه یا کمتر رنج می برید.
درمان غیرجراحی
این عارضه در صورت تشخیص زودهنگام با روش‌های غیرجراحی درمان می شود. شماری از این درمان ها عبارت‌اند از:
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی درمان کارآمد برای بیمارانی محسوب می‌شود که علائم‌شان در بازه ملایم تا متوسط قرار دارد.
دکتر فیزیوتراپی موارد زیر را مدّ نظر خواهد داشت:
- متحرک‌سازی استخوان کارپال و کشش لیگامان عرضی مچ یا فلکسور رتیناکولوم برای باز کردن تونل کارپال.
- نرمش‌های لغزشی تاندون و عصب برای تضمین حرکت عصبی کامل و نامحدود موجود
- افزایش قابلیت کشش بافت نرم و عضله.
- بررسی مهره های سینه ای و گردنی برای اصلاح هر گونه سندرم ارجاعی یا رادیکولوپاتی گردنی.
- بررسی گیرایی و فشار دادن دست، دور کردن شست از دست و تقویت ساعد در مراحل پیشرفته عارضه.
- ارزیابی جامع دامنه حرکتی دست و مچ و بالا تنه و آموزش نرمش های استقامتی جهت افزایش دامنه حرکتی.
- حالت اندامی، حرکت نرم و نرمش های چالاکی.
آتل بندی مچ دست
استفاده از آتلی که مچ را هنگام خوابیدن بی‌حرکت نگه می دارد به تسکین علائم شبانه گزگز کردن و کرختی کمک می کند. آتل بندی شبانه گزینه درمانی مناسبی برای زنان باردار مبتلا به سندرم تونل کارپال به شمار می رود.
داروهای غیر استروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)
این دسته از داروها، برای مثال ایبوپروفن (ادویل، مورتین بی و اقلام مشابه)، برای تسکین موقت درد ناشی از این سندرم مصرف می شوند.
با این وجود، مدرکی دال بر مفید بودن این دسته از داورها برای درمان درد مچ دست موجود نمی باشد.
- کورتیکواستروئیدها. احتمال دارد پزشک تزریق دارو های کورتیکواستروئیدی نظیر کورتیزون را برای تسکین درد درون تونل کارپال تصیه کند.
کورتیکواستروئیدها با کاهش التهاب و تورم، فشار روی عصب میانی را از بین می برند. کورتیکواستروئیدهای خوراکی به اندازه گونه تزریقی در درمان این سندرم کارآمد نیستند.
اگر سندرم تونل کارپال پیامد آرتروز التهابی، مثلاً آرتریت روماتوئید، باشد، آن‌گاه احتمالاً درمان آرتروز علائم این سندرم را از بین خواهد برد، اگرچه هنوز این موضوع اثبات نشده است.
درمان سندرم مچ دست با جراحی
چنانچه علائم شدید بودند یا پس از امتحان درمان های غیر جراحی سندرم مچ دست، همچنان پابرجا بودند، جراحی مناسب ترین گزینه درمانی خواهد بود. در جراحی تونل کارپال برای کاهش فشار روی عصب مدیان، لیگامان (رباط) وارد کننده فشار بر عصب را قطع می کنند.