دکتر علی اصغر وطن دوست - جراح و متخصص ارتوپدی

شکستگی استخوان اسکافوئید

شکستگی استخوان اسکافوئید دارای اشکال‌ مختلفی می باشد و می‌ تواند از شکستگی‌ های جزئی تا آسیب‌ های جدی را شامل گردد.

اسکافوئید یکی از استخوان های کوچک مچ دست است که احتمال شکستگی آن بیشتر جود دارد. این استخوان در قسمتی از مچ دست که به سمت انگشت شست است قرار دارد، ناحیه ای که مچ دست از آنجا خم می شود.
در واقع اسکافوئید در قاعده انگشت شست و درست در بالای استخوان رادیوس قرار گرفته است. اسکافوئید در قاعده گود افتادگی قرار گرفته است که انگشت شست و تاندون ها بوجود می آورند. وجود درد و حساسیت به لمس در این ناحیه می تواند نشانه آسیب دیدگی اسکافوئید باشد.

علت شکستگی اسکافوئید

شکستگی اسکافوئید یا شکستگی مچ دست معمولا بر اثر زمین خوردن روی دست و وارد آمدن وزن بدن به کف دست بوجود می آید. ممکن است انتهای یکی از استخوان های ساعد (رادیوس) هم در این نوع زمین خوردن بشکند که البته چنین چیزی بستگی به وضعیت دست در هنگام برخورد به زمین دارد. شکستگی اسکافوئید در افراد همه سنین از جمله کودکان اتفاق می افتد. این آسیب دیدگی اغلب در طول فعالیت های ورزشی یا تصادفات وسایل نقلیه موتوری اتفاق می افتد.
هیچ گونه خطرات یا بیماری های خاصی وجود ندارند که احتمال شکستگی اسکافوئید را افزایش دهند. برخی مطالعات نشان داده اند که استفاده از مچ بند ها در طول فعالیت های رزشی مانند اسکیت و اسنوبورد می تواند احتمال شکستگی استخوان های اطراف مچ دست را کاهش دهد.

علائم شکستگی اسکافوئید

شکستگی اسکافوئید معمولا باعث ایجاد درد و تورم در قاعده انگشت شست می شود. ممکن است این درد در هنگام حرکت دادن شست یا مچ دست یا هنگامی که فرد سعی در گرفتن چیزی دارد شدید شود. به علاوه ممکن است مشخص نباشد که استخوان اسکافوئید شکسته است مگر اینکه مچ دست تغییر شکل داده باشد. حتی در برخی موارد، درد شدید نیست و ممکن است شکستگی اسکافوئید با پیچ خوردن مچ دست اشتباه شود. هر گونه مچ دردی که ظرف یک روز بعد از آسیب دیدگی برطرف نشود می تواند نشانه شکستگی اسکافوئید باشد. از آنجایی که “پیچ خوردن” ساده مچ بسیار نادر است در صورت ادامه درد مراجعه به پزشک حائز اهمیت می باشد.

تشخیص شکستگی اسکافوئید

درد و تورم مچ دست معمولا باعث مراجعه فرد دچار شکستگی اسکافوئید به پزشک خواهد شد.
اشعه ایکس می تواند شکستگی استخوان و وجود جابجاشدگی را نشان دهد. گاهی شکستگی اسکافوئید بلافاصله در آزمایش X-ray نشان داده نمی شود. در این حالت، پزشک مچ دست را برای یکی دو هفته آتل بندی می نماید. در طول این مدت از بلند کردن اجسام سنگین با مچ دست آتل بسته شده باید اجتناب گردد. در بعضی موارد می توان از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده گردد. این آزمایش گاهی شکستگی اسکافوئید را پیش از دیده شدن آن در آزمایش X-ray نشان می دهد.

درمان غیر جراحی شکستگی اسکافوئید

درمان شکستگی اسکافوئید بستگی به محل شکستگی استخوان دارد.

شکستگی نزدیک به انگشت شست

شکستگی استخوان اسکافوئید که محل آن به انگشت شست نزدیکاست معمولا در صورت محافظت مناسب ظرف چند هفته بهبود پیدا می کند. پزشک دست و پنجه فرد را گچ می گیرد.این گچ معمولا زیر آرنج خواهد بود و ممکن است انگشت شست را دربر بگیرد یا نگیرد.
مقدار زمانی که طول می کشد تا شکستگی بهبود یابد از فردی به فرد دیگر متفاوت است. پزشک با انجام متناوب آزمایش X-ray یا دیگر آزمایشات تصویربرداری مانند توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) بر روند بهبودی نظارت خواهد کرد. از این آزمایش های تصویربرداری برای تایید بهبود استخوان استفاده می شود.

شکستگی نزدیک به ساعد

اگر وسط استخوان اسکافوئید (میان استخوان) یا قسمتی از آن که به ساعد نزدیک تر است (قطب پروگزیمال) بشکند، بهبودی آن دشوارتر است. در صورتی که پزشک این نوع شکستگی را با گچ گرفتن درمان کند، احتمالا گچ انگشت شست را هم دربر می گیرد و تا بالای آرنج هم می رسد.

درمان شکستگی با فیزیوتراپی

عمولا فیزیوتراپی را هنگامی شروع می کنند که گچ را باز کرده باشند. در این مرحله درد باید کاهش یافته و میزان زیادی از فرآیند بهبودی مچ دست طی شده باشد. پزشک بی خطر بودن شروع فیزیوتراپی برای استخوان را ارزیابی خواهد کرد. اگر فیزیوتراپی خیلی زود شروع شود، آنگاه فرد می تواند در معرض خطر آسیب دیدن دوباره اسکافوئید قرار بگیرد.

مزایای فیزیوتراپی در بهبود شکستگی اسکافوئید

از تمرینات ورزشی مچ دست برای بازگرداندن قدرت، حرکت و عملکرد از دست رفته عضله بعد از آسیب دیدگی استفاده می شود. فیزیوتراپی نمی تواند باعث بهبودی شکستگی اولیه شود (باعث شود استخوان مانند روز اول شود) ولی تکرار فعالیت های مستلزم حمل بار می تواند در ساخت استخوان های قوی تر و متراکم تر موثر باشد. چنین چیزی عامل مهمی برای جلوگیری از آسیب دیدگی های آینده است. از آنجایی که شکستگی های مچ دست اغلب در افراد سالخورده اتفاق می افتند، ممکن است فیزیوتراپی تا بهبود تراکم استخوان ادامه داشته باشد. در این صورت، معمولا تمرینات ورزشی سبک مانند شنا کردن به افراد توصیه می شوند.

اتمام درمان فیزیوتراپی

فیزیوتراپی معمولا هنگامی به اتمام می رسد که فرد به بازیابی کامل حرکت و قدرت خود دست یافته باشد. بعد از این زمان فرد می تواند به تنهایی به جریان عادی تمرینات منظم خود ادامه دهد. ممکن است بهبودی کامل شکستگی مچ دست به مدت یک سال طول بکشد. با این وجود، مدت دقیق فیزیوتراپی به میزان آسیب دیدگی، نوع درمان صورت گرفته و واکنش بدن به درمان بستگی دارد. ممکن است دوره توانبخشی بر اثر خشکی مداوم مفصل، آسیب عصبی یا آسیب عروق خونی و استئوآرتریت به تاخیر بیفتد. این موارد هر کدام یا در نتیجه شکستگی که به مفصل گسترش یافته است بوجود آمده اند یا مشکلی که از قبل وجود داشته است. مابقی مشکلات مچ دست می توانند برای همیشه باقی بمانند.

درمان جراحی شکستگی اسکافوئید

اگر استخوان اسکافوئید از وسط یا از قطب پروگزیمال دچار شکستگی شده باشد، ممکن است پزشک عمل جراحی را به فرد توصیه کند. در طول عمل جراحی، تا زمان بهبودی کامل استخوان از ایمپلنت های فلزی (مانند پیچ و سیم) برای در جای خود نگاه داشتن اسکافوئید استفاده می شود. محلی که پزشک آن را برای انجام عمل جراحی برش می زند و بزرگی برش ها بستگی به این دارد که کدام قسمت از اسکافوئید دچار شکستگی شده باشد. ممکن است زیر یا روی مچ برش زده شود. گاهی می توان از طریق برش کوچکی بین قطعات استخوان سیم و پیچ قرار داد. در موارد دیگر، به برش بزرگ تری نیاز است تا اطمینان حاصل شود که قطعات استخوان اسکافوئید به درستی در یک راستا قرار دارند.
در مواردی که استخوان به بیش از دو قطعه تقسیم می شود ممکن است برای کمک به بهبودی به پیوند استخوان نیاز باشد. استخوان پیوندی استخوان جدیدی است که در اطراف استخوان دچار شکستگی قرار می گیرد و برای تحریک آن به بهبودی مورد استفاده قرار می گیرد. استخوان پیوندی تولید استخوان را افزایش می دهد و به قسمت های شکسته استخوان کمک می کند به هم جوش بخورند و محکم شوند. ممکن است این استخوان پیوندی از استخوان ساعد همان دست یا در موارد کمتر متداول از لگن گرفته شود.

بهبودی

خواه شکستگی اسکافوئید به عمل جراحی نیاز داشته باشد یا نه، فرد دچار شکستگی تا هنگام بهبودی به گچ گرفتن یا بستن آتل نیاز خواهد داشت. ممکن است دوره بهبودی به مدت ۶ ماه طول بکشد. در طول این دوره موارد ذیل را نباید انجام داد مگر اینکه انجام آن ها توسط پزشک تایید شده باشد.
• اجتناب از بلند کردن، حمل کردن، هل دادن، کشیدن یا پرتاب اجسام سنگین با دست آسیب دیده
• شرکت نکردن در ورزش های تهاجمی
• بالا نرفتن از نردبان یا درخت
• اجتناب از فعالیت هایی که در حین آن ها خطر زمین خوردن روی دست وجود دارد
برخی افراد بعد از شکستگی اسکافوئید دچار خشکی مچ دست می شوند. چنین چیزی هنگامی بیشتر شایع است که به مدت طولانی به گچ گرفتن دست نیاز است یا شکستگی مچ دست به جراحی وسیع تری نیاز دارد.
آنچه که خیلی مهم است عبارت است از حفظ حرکت کامل انگشت در طول دوره بهبودی. پزشک یک برنامه تمرین تهیه خواهد کرد و برای کمک به بازیابی حرکت و قدرت مچ دست فیزیوتراپی دست را به بیمار توصیه خواهد نمود.